In "De Standaard" on line verscheen volgende lezersbrief:

"Handleiding bij een jaaroverzicht

Voor wie het gemist heeft : de VRT herhaalt op zondag 2 januari het jaaroverzicht 2004, in plaats van de Zevende Dag.
Een aanrader voor iedereen die zich al afvroeg waarom Dirk Barrez zo stil was de laatste tijd.

Dit werkstuk van de VRT-redactie is een ode aan de Meester in het genre, Michael Moore. En zoals de werkstukken van Moore verdient het misschien een prijs, maar dan ook in de categorie Extravaganza eerder dan in die van Documentary. Alle door Moore gebruikte technieken worden hier ten toon gespreid.

Vertrek van een vast idee (idée fixe in het Frans), bijvoorbeeld het Amerikaanse Imperium, ik noem maar iets. (Toevallig gebruikt de RTBf in hun eigen buitenland-jaaroverzicht dezelfde rode draad, l'Empire Américain, wat een toeval). Verwerk dat idee in zoveel mogelijk items, maar zonder te overdrijven. Vergeet de kijker niet te onderhouden, breng genoeg afwisseling, maak nu en dan een grapje. Gebruik als vulsel mooie en suggestieve beelden om de aandacht van de kijker niet te doen verslappen. Maak geen redeneringen, leg geen logica tussen gebeurde gebeurtenissen, vermijd enig gebruik van chronologie, behalve natuurlijk in die schaarse gevallen waar chronologie in je kraam past. Hou feitelijke referenties naar plaatsen beperkt tot het minimum, vermijd elke referentie naar een datum. Gebruik citaten buiten hun context, of, nog beter, plaats ze in jouw eigen context, zodat ze precies uitdrukken wat jij zelf wilt zeggen, niet wat de geciteerde wou zeggen. Gebruik uitvoerig beelden van de tegenstander (bijvoorbeeld Bush, ik noem maar iemand), maar alleen als ze ofwel onmiddellijk onderuitgehaald worden door het volgende fragment, ofwel direct een karikatuur zijn. Laat de beelden spreken, en spreek zelf zo weinig mogelijk, dan kunnen ze er je niet op aanspreken.

Ik zou het werkstuk systematisch en chronologisch kunnen bespreken, maar dat zou tegen de nieuwe regels van de kunst zijn. Laat me dus liever van de hak op de tak springen, en me toch aan mijn eigen leidraad houden, namelijk : dit jaaroverzicht is geen jaaroverzicht.

De enige referentie die ik gevonden heb dat er in 2004 de Europese grondwet klaar gekomen is, vind ik in een citaat van Guy Verhofstadt : "Dat van die vlieger, dat pakt". Enfin, als ik me goed herinner had Guy dat gezegd toen hij van een uitputtende reisje Rome in verband met de grondwet terug thuis kwam, misschien. Want suggestief wordt dat citaat gebruikt tussen beelden over DHL en een vermoeide Guy die in Gent van de Watersportbaan vliegt. Dat voor- en tegenstanders van die Europese grondwet bereid zijn mekaar in het haar te vliegen, het bestaan zelf van de grondwet, dat allemaal is voor de VRT niet vermeldenswaard.
De uitbreiding van de EU, en de verhitte debatten daarover ? Dat wordt door de VRT herleid tot een vergelijking van de prijs van een tas koffie in de verschillende landen.
Starten van de onderhandelingen met Turkije ? Neen, dat was veel te laat in het jaar. De Turken worden wel vermeld bij de beelden van zware rellen, "Turkse jongeren verwijten de NATO een anti-islam koers". Dit hoort ook tot het vaste patroon van de idée fixe : de NATO (natuurlijk onder impuls van Amerika) treedt op tegen de islam, en de islamieten reageren, natuurlijk en terecht.

Het eerste item (Irak) en het laatste item (Israël) vatten heel de visie van de redactie samen. Het zijn ook de langste items, de nadrukkelijkste, alfa en omega van het credo.

"In Irak komt Saddam voor de rechter. Meer en meer blijkt dat de oorlog is begonnen onder valse voorwendsels". Dit zijn de beginwoorden van het eerste item. De daaropvolgende beelden tonen een strijdvaardige maar vermoeide, vervolgde en uitgeteerde Saddam, wiens ideologische wartaal vakkundig, à la Moore, door schrijnende klanken overmeesterd wordt, waardoor hij er al als slachtoffer uitkomt. Ex-dictator ? Niet voor de VRT. Terecht dat hij tussen 1991 en 2003 niet toegaf (aan de UNO ?). Terecht dat hij voor en tijdens de invasie alle voorbereidselen getroffen had voor de bloedige burgeroorlog waardoor de Sunnieten vechten voor hun verloren suprematie ? Terecht dus dat Frankrijk en Rusland en ook Duitsland hun eigen kortzichtige belangen probeerden veilig te stellen door in de UNO tegen de invasie te blijven ? Ondanks dat hun inlichtingendiensten toen precies hetzelfde geloofden als die van Amerika en de rest van de wereld ? En ondanks dat Saddam er alles voor gedaan had om iedereen te doen geloven dat hij WMDs had ? Wie weet dat nog. De uitdrukking "meer en meer" slaat waarschijnlijk vooral op het rapport van de Amerikanen zelf, die dat allemaal uit de doeken doen voor de rest van de wereld, met alle details en nuances die openbaar gemaakt worden, door de Amerikanen zelf. Een kniesoor die dat in rekening brengt.
Als laatste Amerikaanse misdaad vermeldt de VRT in dit item : "Over Iraakse doden en gewonden geven de Amerikanen geen cijfers. Het zijn er tienduizenden". Noteer de fijnheid van de nuances. Wie vermoordt wie, wie verwondt wie ? Diplomatisch worden de aanslagen verzwegen. De misdaad van de Amerikanen is dat ze niet goed genoeg tellen ? En diplomatisch wordt ook het cijfer van 100.000 doden niet meer vernoemd dat de Lancet 'berekend' had. Toch nattigheid gevoeld bij die cijfers ?

In dit item wordt ook een andere sterke propagandistische techniek gebruikt. Daar de slechterik, de dader, goed geïdentificeerd is als de Amerikaan, vooral de Amerikaanse soldaat, en het slachtoffer dat toch ook massaal in opstand komt, anoniem is, krijg je voortdurend het contrast tussen beelden van de herkenbare individuele slechterik tegen de verre beelden van de weerstand-biedende slachtoffers, die door de aard van het beeld zelf een symbolische en sympatieke strijd leveren...
CNN en Fox zouden hier wat kunnen komen leren.

Het voorlaatste item, over gijzelingen in Irak, slaagt er in het woord islam of moslim of terrorist niet uit te spreken. De beelden van de gijzelaars passeren de revue, tot en met het on camera door het hoofd schieten, zonder woorden. Toegegeven, alleen analfabeten van Mars zouden niet begrijpen dat het weldegelijk moslim-fanatici zijn die hier aan het werk zijn, met al die Arabische geschriften aan de muur en die Allah Akhbars op de achtergrond. Maar de VRT-redactie krijgt die woorden niet uit de strot. "De gijzelnemers misbruiken het internet" is het enige commentaar. Schande van die gijzelnemers. Zo het neutrale internet misbruiken.

Als een oplettende kijker zich toch afvraagt waar die bloeddorst van die "gijzelnemers" vandaan komt (ook een Moore-techniek : snelle montage gebruiken, geef de kijker geen kans of tijd om live na te denken), dan wordt die kijker direct bediend door de redactie. Het laatste item, over Israël, is de ultieme verklaring. Eerst minutenlang de Israëlische repressie in beeld, bulldozers tegen stenen, tanks tegen kleine geweertjes, en dan : "De politiek-religieuze leider sjeik Yassin van de Palestjnse verzetsbeweging Hamas wordt door de Israëli omgebracht. De Palestijnen reageren met nog meer zelfmoordaanslagen." Dan pas (ongedateerde) beelden van die zelfmoordaanslagen, als terechte reactie op de moord op Yassin, nietwaar. En de redactie heeft niet echt verzwegen dat er daarvóór ook zelfmoordaanslagen waren geweest, nietwaar. A la Moore.

Andere gebeurtenissen in het jaar 2004 ?

In Athene was er iets te doen geweest, het had met doping te maken.

Twee slechte mensen, Dutroux en Fourniret, hebben kinderen en grote mensen mishandeld en vermoord; de laatste woorden van deze items komen van de vader van een slachtoffer van Fourniret :"Toen ik gisteren dat telefoontje kreeg van de procureur zegde hij : 'Ze heeft niet geleden, ze is verkracht, ze is daarna onmiddellijk vermoord en begraven; ze heeft niet geleden.' Paff !". Wat een schandalig ongevoelige procureur, gelukkig zullen we dat dankzij de VRT nooit meer vergeten. En wat een leuk opstappertje naar de volgende ongevoelige bende, het VB in de beklaagdenbank.

Van de ontploffing bij Ghislenghien moeten we onthouden "Waarom heeft het bedrijf niet sneller alarm geslagen en alles laten ontruimen?". Die kapitalisten toch, om een paar frankskes meer te verdienen laten ze liever de boel in de lucht springen. Ze zijn niet alleen kwaadaardig, ze zijn nog dom ook.

Karikaturale Vlaamse verkiezingen, die volgens de VRT nog altijd niet tot een regering geleid hebben.

Afrika krijgt ook een item. Daar krijgt de UNO dan weer de schuld van niet in te grijpen. In Darfour is "een genocide" aan de hand, zo gaat dat daar soms. Wie tegen wie, waarom ? Moslims, in Darfour ? Niet volgens de VRT. Enfin, de Moore-technieken leren ons : 't is niet omdat je iets niet zegt dat je het niet zegt.
In Ivoorkust is het ook niet goed, ik ben vergeten waarom precies, de VRT ook blijkbaar, maar ze weten wel dit : "de meeste Europeanen vluchten, veel Ivorianen sterven". Die racistische egoïstische rotblanken, weeral. In plaats van niet te vluchten en ook te sterven, zoals de voltallige VRT-redactie gewillig zelf zou doen. (A propos, een herinnering aan de moedige VRT-oorlogscorrespondent Danny Huwé, 15 jaar geleden doodgeschoten bij de Roemeense omwenteling, heb ik op VTM gezien, bij de VRT is mij dat misschien ontgaan, ik ben niet zeker)

Haïti, daar was het ook niet goed (wanneer ? waarom ? hoelang heeft het geduurd ? hoe is het nu ?). Mooie beelden van de rellen kiest de VRT, dat wel. Wat moeten we daar onthouden ? Dat Aristide gevlucht is, dat de Amerikanen iets met die vlucht te maken hadden, maar dat dit de chaos niet verminderd had. Slordige Amerikanen. Kunnen ze ooit eens iets goed doen.
En Afghanistan is ook niet in orde, maar wat wil je, Karzai wordt gesteund door de Amerikanen (slippertje ? Meester Moore beweert dat de Amerikanen veel veel meer in Afghanistan hadden moeten investeren; te begrijpen, anders klopt de rest van zijn 'redeneringen' niet meer)

Wat moeten we onthouden van de nieuwe EU-commisie ? "Circus Buttiglione" ! Het dilemma gesteld door Buttiglione is diepgaand, zeker voor wie zo voor diversiteit strijdt als de VRT-redactie. Waartoe herleidt de VRT het dilemma ? Een huppelend trio Buttiglione-Berlusconi-Fini. Toetreding van Turkije ? Stel je voor dat ooit eenzelfde soort vraag gesteld wordt aan een Turkse commissie-kandidaat : stel je de Europese grondwet boven de Koran (en zweer je daarmee in het openbaar je geloof af) ? Ik heb het vermoeden dat dezelfde mensen die vraag nooit zullen stellen, uit respect voor de andere culturen.

Is er in Nederland en in België een hevige discussie geweest over allochtonen, allochtonenbeleid, integratie, islam-fundamentalisten, bedreigingen, banden met internationale terroristen ? De VRT heeft daar niks van gemerkt. De moord op Theo van Gogh staat er wel in, een kleine flash (veel korter dan bijvoorbeeld het fragment waar Bush door zijn paraplu voortgetrokken wordt), met als commentaar vanwege de Nederlandse nieuwslezer dat Theo was "gestoken en beschoten door een man met een Arabisch uiterlijk". That's all folks. Islam, moslim, fundamentalisten, reacties, aanslagen ? Neen hoor, de VRT heeft er niets van gemerkt. De constructie die de VRT hierbij gebruikt is ook weer Meester Moore waardig. De volgende volgorde wordt gebruikt :
- stichting van het Vlaams Belang
- vrouwfiguur met grote kap zingt in een kloostercel christelijke liturgische gezangen
- fragmenten uit 'Submission part one' van Hirsi Ali en Van Gogh
- de moord op Theo van Gogh

Wat die christelijke vrouw in een grote kap gewikkeld in een jaaroverzicht komt doen is mij een raadsel. Ik denk niet dat die bij een of andere relevante gebeurtenis van 2004 hoort. Dat beeld wordt enkel gebruikt om een statement van de redactie te maken, het is beeldtaal : diep religieuze mensen hebben door de eeuwen heen kappen gebruikt, en ook welbepaalde lichaamsbewegingen gemaakt zoals voorover buigen (de buiging van die vrouw gaat in één beweging over in de buiging van het personage uit Submission). "Daar is niks mis mee", is wat de redactie ons wil zeggen. Wel, of de redactie die mening is toegedaan of niet, dat heeft geen nieuwswaarde, dat is een statement van de redactie dat niet in een jaaroverzicht hoort. Erger, dat is precies hetzelfde als zeggen "Theo, jongen, als je daar niet tegen kunt, dan... eigen schuld", en ook "dit is het logisch gevolg van de ideologie van het VB". In beelden, maar niet in woorden; dat durven ze niet rechtstreeks, maar de boodschap is daar wel. Nauwelijks sublimaal.

De enige plaats waar het woord "moslim-fundamentalisten" wordt gebruikt, of een synoniem, is waar de aanslag in Madrid getoond wordt. En dat woord wordt gebruikt om de regering Aznar te discrediteren. Hoe kon Aznar zo verdorven zijn ons te willen doen geloven dat de aanslag gepleegd was door de ETA en niet door de moslim-fundamentalisten ? Plots duiken ze wel op voor de VRT, die moslim-fundamentalisten, om electorale redenen. Wat onthouden we van die Spaanse verkiezingen en die moorddadige aanslag ? Dat, nadat de politie met een verkeerde aanwijzing richting ETA kwam, Aznar geprobeerd had van de situatie misbruik te maken. Wat een wereldschande, een politicus die liegt een dag vóór de verkiezingen, nog niet vertoond.

Zelfs bij de verwoestende aanslag van Beslan krijgt de redactie het woord 'islam' of 'moslim' niet over de lippen. Bij de langdurige bloedige beelden spreekt het enige commentaar over "Tsjetsjeense rebellen".

De binnenlandse slechterik van het jaar ? DHL, die vindt betere zaken te kunnen doen in Duitsland. Hoe komen ze er bij DHL op.

Wat klassiek in een jaaroverzicht hoort, is een beeldenlijst met beroemde doden. De VRT presteert het in het totaal een vijftal beroemde werelddoden te vinden, onder wie niet een Ray Charles, maar wel... Antonio Gades, je weet wel, die beroemde flamenco danser, 67 jaar oud aan kanker gestorven in Madrid. O ja, voor wie het niet wist, verder was hij een vriend en levenslange bewonderaar van Fidel Castro, enkele weken voor zijn dood erelid gemaakt van de Cubaanse Communistische Partij, en met militaire eer begraven in de Cubaanse Sierra Maestra, in het mausoleum voor guerilla-strijders.

Wat in 2004 ook niet gebeurd is :
iets met dioxine,
iets met misdaad,
iets met verkeer,
BHV,
Europese verkiezingen,
iets in Wallonië anders dan Dutroux of Ghislenghien, om het even wat,
zoals het proces Cools, of verkiezingen,
een of ander groots opgevat buitenlands prinselijk bezoek met spraakmakende uitspraken,
iets met Blair,
iets leuks in associatie met Amerika, behalve Michael Moore,
iets in Frankrijk, al was het maar misschien iets met hoofddoeken,
Aids,
misschien iets uit die andere 'schurkenstaten', Iran en Noord-Korea,
of iets met Centraal of Zuid-Amerika (behalve de val van Fidel), Australië, India en Sonja's verkiezingen, China, de rest van Azië behalve Afghanistan en Iraq of Israël...

En dan ons maar beschuldigen van etnocentrisme. Maar het is te begrijpen, want 75 minuten vullen met één obsessie is al niet gemakkelijk, er schiet niet veel tijd over voor iets anders.

Wat we dus wel uitgebreid zien is de slechtheid van de Amerikanen, ridiculiserende beelden van de Amerikaanse leiders, van de US verkiezingen... opgefleurd met twee optredens van de Meester himself.

Het tweede optreden van Moore is waar hij met overslaande stem staat te roepen naar het komende debat Bush-Kerry "I wanna see that debate ! I wanna see that debate!". Waarmee Michael bedoelt dat Kerry of Bush mekaar waard zijn in slechtheid. Wat een wereldgebeurtenis !

Voor wie niet op de hoogte is : bij de verkiezingen van 2000 was Moore uitgesproken voor de derde kandidaat Nader, want Bush en Gore was toch één pot nat. Toen hij enkele dagen voor de verkiezingen plots begreep dat Nader de verkiezing van Gore in het gedrang kon brengen, deed hij alsof Gore hem gesmeekt had van kamp te wisselen, en schreef hij een open brief aan Gore : "You have screwed up, big time... and now I am supposed to save YOU ? Unbelievable". Inderdaad, ongelooflijk. Hoe narcistisch en paranoïde kan je zelf zijn, te denken dat je zoveel invloed zou gehad hebben, en dat desondanks een ervaren politicus jouw steun pas op het laatste moment zou gewild hebben. En in 2004 speelt hij hetzelfde spelletje : Bush of Kerry, 't is één pot nat, (anders klopt de rest van zijn theorie niet meer) maar hoe kunnen die Amerikanen zo stom zijn Bush te verkiezen (zegt hij met de zijnen achteraf, anders klopt de rest van de theorie ook niet meer).

Het eerste optreden van Moore in dit jaaroverzicht is sprekender. Hij zit in de zaal in Cannes te glunderen, terwijl zijn Belgisch bewonderaartje de Prijs van de Jury krijgt voor de beste animatiefilm. Dit jongetje is een van de weinigen die de eer genieten door de voice-over van de VRT met naam en toenaam genoemd te worden. Jonas Geirnaert. Getalenteerd, hard werkend en susceptibel. Gemakkelijke prooi. Lid van de PVDA, kandidaat in Oost-Vlaanderen. Zijn pathetische oproep aan de Amerikaanse kijkers "Please, don't vote Bush, please" was voor een Dirk Barrez waarschijnlijk hét hoogtepunt van 2004. Een creatuur van eigen maaksel dat het zo ver schopt, demon Bush zo in zijn onderbroek zetten voor de ogen van de hele wereld die ademloos toekijkt. Wat moet de teleurstelling van die jongen toch groot geweest zijn toen later bleek dat Bush met meer dan 3 miljoen stemmen verschil gewonnen had. Wat voor theoriën moeten zijn leermeesters bovengehaald hebben om het simpele wereldbeeld en de zelf-waan van die jongen op te schroeven. Zou Jonas' optreden in Cannes bijgedragen hebben tot de overwinning van Bush ? Indien ja of indien neen, in beide gevallen : goed gedaan Jonas. En volgende keer nog beter. Dirk zal je ondertussen nog wat komen coachen.

Ik weet niet wat het ergste is, Dirk Barrez die iedere maand een stukje pleegt voor de Standaard, of Dirk Barrez die ieder jaar meewerkt aan het jaaroverzicht van de VRT.
De VRT helt naar links ? Hellen is zwak gezegd, als je hun werkstuk ziet.

Een oproep aan Yves Leterme en Geert Bourgeois : kan de volgende beheersovereenkomst van de VRT alstublieft voorzien dat de VRT op het einde van het jaar een jaaroverzicht maakt dat we kunnen opnemen en bewaren, en dat feiten, gebeurtenissen en data bevat ? Een goed voorbeeld is te vinden op gelijk welke andere zender. We zijn niet geïnteresseerd in de persoonlijke overtuigingen en meningen van Dirk Barrez cum suis, dit jaar niet, en niet in 2014 als we zullen terugkijken naar 2004. Als de VRT in dergelijke producten wil investeren, dan mogen ze dat doen in de afdeling Kunst en Cultuur, of in de op te richten afdeling Extravaganza's. En uitzenden na 23 uur graag. Ik heb niet graag dat het jaaroverzicht van de RTBf meer informatie over Vlaanderen bevat dan dat van de VRT, en ook meer over de rest van de wereld.

Ik vraag me af wat het doelpubliek is van dit jaaroverzicht dat er geen is. Ik zie twee doelgroepen.
De eerste is de 'aha' groep die al rotsvast in deze catechismus gelooft, en voor wie het programma de rol speelt van een voorspelbaar stationsromannetje : je kent de personages, je weet hoe ze zich gaan gedragen, je weet hoe het afloopt, en toch lees je het, je wereldbeeld wordt er lekker door bevestigd.
De tweede is de groep onervaren of oppervlakkige kijkers, bij wie de makers hopen 'dat er iets blijft hangen', in het geloof dat alle beetjes helpen op de lange weg naar het paradijs. Anders gezegd, het is deze groep die de makers willen indoctrineren of manipuleren. Niet denken, niet begrijpen. Ondergààn en geloven !

Mijn wens voor 2005 : dat de VRT een grote trommel met daarin de namen van bekende en onbekende Vlamingen samenstelt, en daaruit random aan iemand de opdracht voor het volgende jaaroverzicht toekent, door een onschuldige hand een naam te laten trekken. Want als ik de doctrine van die jongens mag geloven : ieders waarheid is evenveel waard.
Of als het opnieuw kolder mag zijn zoals dit jaar, kies dan liever meteen Picavet en laat hem alles doen.

Annemie Gielsen"

De Standaard, 30/12/2004



Deze lezersbrief geeft m.i. een goede analyse van de werkwijze van de VRT nieuwsredactie. Waarom trekt niemand de conclusie dat de VRT moet afgeschaft worden? Vanaf 1 januari 2005 zou "Vlaams Belang" drie vertegenwoordigers krijgen in de raad van bestuur van de VRT. Al ze ooit een absolute meerderheid zouden halen bij de verkiezingen zouden zij zulk een invloed krijgen dat zij hun waarheid kunnen opdringen. Is dat wenselijk? Het is net zo min wenselijk als de situatie, waarbij de "democratische partijen" hun waarheid kunnen opdringen (met ons aller belastinggeld). De enige oplossing is: afschaffen, die VRT.